زوال عقل | علائم، درمان، علت و پیشگیری

علایم زوال عقل، بسته به علت آن متفاوت است، اما علائم و نشانه‌های رایج آن عبارتند از:

• تغییرات شناختی، از جمله کاهش توانایی حافظه که معمولاً توسط همسر یا افراد اطراف تشخیص داده می‌شود
• مشکلات در برقراری ارتباطات و یافتن واژه‌های مناسب
• مشکلات در توانایی‌های بصری و فضایی، مثل گم کردن راه در زمان رانندگی
• مشکلات در استدلال و حل مسائل
• مشکلات در انجام وظایف پیچیده
• مشکلات در برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی
• مشکلات در هماهنگی و عملکردهای حرکتی
• گیجی و عدم تمرکز

تغییرات روانشناختی

• تغییرات شخصیتی
• افسردگی
• اضطراب
• رفتار نامناسب
• پارانویا (بدگمانی)
• آشفتگی و تشویش
• توهم

زوال عقل دلایل گوناگونی دارد که به طور کلی ناشی از تحلیل نورون‌ها (سلول‌های مغز) یا اختلال در سایر سیستم‌های بدن است که بر عملکرد نورون‌ها تأثیر می‌گذارند. عوامل مختلفی از جمله بیماری‌های مغزی می‌توانند باعث زوال عقل در میان سالی شوند که آلزایمر و دمانس عروقی به عنوان شایع‌ترین آن‌ها مطرح هستند.

بیماری‌های زوال عصبی، به معنای تدریجی از بین رفتن یا نداشتن عملکرد صحیح سلول‌های عصبی و اثر آن بر اتصال نورون‌ها (سیناپس) و وظیفه ارسال پیام در مغز، تأثیرگذار است. برخی از شایع‌ترین علل زوال عقل عبارتند از بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون همراه با دمانس، زوال عقل عروقی، مصرف زیاد الکل و دژنراسیون لوبار فرونتوتمپورال.

همچنین، عواملی مثل دمانس فرونتوتِمپورال یا دمانس پیشانی گیجگاهی، بیماری پیک، فلج فوق هسته‌ای و دژنراسیون کورتیکوبازال نیز ممکن است به زوال عقل در پیری منجر شوند. این زمینه شامل اختلالات ساختاری مغزی (مثل هیدروسفالی با فشار نرمال و هماتوم ساب دورال)، اختلالات متابولیک (مثل کم‌کاری تیروئید، کمبود ویتامین B12 و اختلالات کلیه و کبود)، سم‌ها (مانند سرب)، تومورها یا عفونت‌های مغز و عوارض جانبی داروها را نیز شامل می‌شود.

به دلیل اینکه برخی از انواع زوال عقل ممکن است قابل برگشت باشند، تشخیص و درمان زودرس علائم این بیماری اهمیت دارد. بنابراین، توصیه می‌شود در صورت بروز علائم زوال عقل در مردان، به پزشک متخصص مراجعه و تشخیص صحیح و طرح درمان مناسب را دریافت کنید.

اقداماتی می‌تواند در کاهش خطر و تأخیر شروع علائم زوال عقل مؤثر باشد. برخی از این اقدامات عبارتند از:

• فعال نگه داشتن ذهن: انجام فعالیت‌های تحریک‌کننده برای ذهن مثل مطالعه، حل معما و بازی‌های واژگانی و حافظه.
• فعالیت فیزیکی و اجتماعی: مشارکت در فعالیت‌های فیزیکی و برقراری ارتباطات اجتماعی برای به تأخیر انداختن شروع زوال عقل و کاهش علائم.
• ترک سیگار: ترک سیگار می‌تواند ریسک ابتلا به این بیماری و بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد.
• مصرف ویتامین: تحقیقات نشان می‌دهد که کمبود ویتامین D ممکن است باعث زوال عقل در زنان شود، بنابراین مصرف ویتامین D می‌تواند مفید باشد. همچنین مصرف ویتامین B کمپلکس و ویتامین C نیز سودمند است.
• مدیریت ریسک فاکتورهای قلبی عروقی: کنترل فشار خون، مدیریت کلسترول، کنترل دیابت و حفظ وزن به عنوان اقداماتی مهم برای کاهش ریسک زوال عقل.
• درمان مشکلات دیگر: درمان مشکلات شنوایی، افسردگی، یا اضطراب به کاهش علائم زوال عقل در جوانی کمک می‌کند.
• رژیم غذایی سالم: مصرف یک رژیم غذایی سالم باعث بهبود وضعیت سلامت و کاهش ریسک این بیماری می‌شود.
• خواب کافی و باکیفیت: رعایت اصول بهداشت خواب و مشاوره با پزشک در صورت وجود مشکلات خواب نیز مهم است.

اگرچه هنوز نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه وجود دارد، اما انجام این اقدامات می‌تواند به بهبود عملکرد ذهنی و کاهش احتمال زوال عقل کمک کند.

پیشگیری زوال عقل و نوع آن چالش‌برانگیز است، زیرا در افراد مبتلا به این حالت، اختلالات شناختی باعث از دست رفتن قابلیت‌های روزانه شان می‌شود. این اختلالات شامل مصرف داروها، پرداخت قبض‌ها و حتی رانندگی ایمن می‌شود.

برای تشخیص علت زوال عقل، دکتر مغز و اعصاب نیاز به درک الگوی از دست دادن مهارت‌ها و عملکرد دارد و باید تعیین کند که فرد چه اعمالی را هنوز می‌تواند انجام دهد. امروزه، بیومارکرهایی برای تشخیص دقیق‌تر بیماری الزایمر در دسترس هستند.

پزشکان، سابقه‌ پزشکی و علائم شما را بررسی کرده و معاینه‌ فیزیکی انجام می‌دهند. ممکن است پزشک از افراد نزدیک به شما نیز درباره‌ علائمتان بپرسد.

هیچ تستی به تنهایی نمی‌تواند این بیماری را تشخیص دهد، بنابراین احتمال دارد که پزشکان چندین تست برای شناسایی مشکل انجام دهند.

• تست‌های شناختی و عصبی روان‌شناختی توسط پزشکان برای ارزیابی عملکرد تفکر (شناختی) افراد استفاده می‌شوند. این تست‌ها شامل ارزیابی مهارت‌های تفکر مثل حافظه، درک محیط، استدلال و قضاوت، مهارت‌های زبانی و توجه می‌شوند.
• ارزیابی نورولوژیک توسط پزشکان با استفاده از تست‌هایی که حافظه، زبان، بینایی، توجه، حل مسئله، حرکت، حواس، تعادل و واکنش‌ها را مورد ارزیابی قرار می‌دهند، صورت می‌پذیرد.
• اسکن‌های مغزی از جمله CT Scan یا MRI برای بررسی شواهد مثل سکته‌ مغزی، خونریزی، تومور یا هیدروسفالی استفاده می‌شوند. همچنین، اسکن‌های PET می‌توانند الگوی فعالیت مغز و رسوب پروتئین آمیلوئید را که مشخصه‌ آلزایمر در میان سالی است، نشان دهند.
• تست‌های آزمایشگاهی، از جمله آزمایش خون، برای شناسایی مشکلات فیزیکی که ممکن است بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد، مانند کمبود ویتامین B12 یا کم‌کاری غده‌ تیروئید، مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین، تحلیل نخاع ممکن است برای بررسی عفونت، التهاب یا مارکرهای بیماری‌های دژنراتیو مورد آزمایش قرار گیرد.
• ارزیابی روانپزشکی توسط متخصص سلامت روان صورت می‌گیرد تا تعیین شود آیا عواملی مثل افسردگی یا سلامت روان دیگر نقشی در ایجاد علائم دارند یا خیر.

زوال عقل ممکن است بر انواع مختلفی از سیستم‌های بدن تأثیر گذار باشد و بر این اساس، قابلیت عملکردی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری ممکن است به موارد زیر منجر شود:

• تغذیه‌ ضعیف: بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری در نهایت تغذیه‌ خود را کاهش داده یا از غذا خوردن دست می‌کشند، که این مسئله بر دریافت مواد مغذی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. این ممکن است منجر به از دست دادن توانایی جویدن و بلع گردد.
• پنومونی: مشکلات در بلع می‌تواند ریسک پریدن غذا در گلو یا آسپیره شدن آن به داخل ریه‌ها را افزایش داده و در نتیجه، پنومونی ایجاد کند.
• ناتوانی در اجرای وظایف خودمراقبتی: با پیشرفت این بیماری، افراد ممکن است ناتوان در انجام وظایف خودمراقبتی مثل حمام کردن، لباس پوشیدن، شانه کردن موها یا مسواک زدن شوند.
• چالش‌های امنیت شخصی: فعالیت‌های روزانه مثل رانندگی به تنهایی، آشپزی یا پیاده‌روی ممکن است برای افراد دچار این بیماری چالش‌های امنیتی ایجاد کند.
• مرگ: در مراحل آخر این بیماری، عفونت و کما ممکن است به مرگ منجر شوند.

بیشتر انواع زوال عقل معمولاً قابل درمان نیستند، اما راهکارهایی برای مدیریت علائم این بیماری وجود دارد. داروها به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در این راستا مورد استفاده قرار می‌گیرند. مهارکننده‌های کولین‌استراز از جمله داروهای مورد استفاده هستند که از طریق افزایش پیام‌آور شیمیایی مرتبط با حافظه و قضاوت، به مقابله با زوال عقل کمک می‌کنند. علاوه بر آن، ممانتین نیز با تنظیم فعالیت گلوتامات در عملکردهای مغزی، در این راستا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین، داروهای دیگری ممکن است توسط پزشکان تجویز شوند تا علاوه بر بهبود علائم این بیماری، بر سایر بیماری‌ها یا مشکلاتی مثل افسردگی، اختلالات خواب، توهم، پارکینسونیسم یا آشفتگی نیز تأثیر گذار باشند.

علاوه بر داروها، رویکردهای غیردارویی نیز به شدت در مدیریت این بیماری مؤثرند. از جمله این رویکردها می‌توان به کاردرمانی اشاره کرد که به فرد نشان می‌دهد چگونه خانه خود را ایمن‌تر کند و راه‌های مواجهه با بیماری را آموزش می‌دهد. همچنین، اصلاح محیط اطراف فرد، ساده‌سازی امور و ایجاد یک ساختار مرتب کمک به مدیریت بهتر علائم و مقابله با زوال عقل در میانسالی می‌کند.

در بیشتر حالات، زوال عقل نمایانگر یک بیماری خاص است و بسیاری از بیماری‌های مختلف باعث ابتلا به این وضعیت می‌شوند، که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• بیماری آلزایمر: این بیماری، که به گزارش انجمن آلزایمر، بیش از ۶۰ تا ۸۰ درصد موارد زوال عقل را شامل می‌شود، باعث ایجاد مشکلات حافظه و تفکر می‌شود.
• زوال عقل عروقی: این نوع زوال به دلیل کاهش جریان خون در مغز ایجاد می‌شود و ممکن است ناشی از سکته مغزی یا تجمع پلاک در رگ‌های خونی باشد.
• زوال عقل با بدن های لویی: رسوب پروتئین در سلول‌های عصبی باعث اختلال در ارسال سیگنال‌های شیمیایی توسط مغز شده و منجر به منحرف شدن پیام‌ها، واکنش‌های تاخیری و از دست دادن حافظه می‌شود.
• بیماری پارکینسون: بیماران مبتلا به پارکینسون در مراحل پیشرفته ممکن است به دمانس دچار شوند، که علائم آن شامل مشکلات استدلال و تصمیم‌گیری، افزایش بدخلقی، پارانویا و افسردگی می‌شود.
• زوال عقل فرونتوتمپورال: این دسته شامل انواع مختلفی از این بیماری است که هرکدام ناشی از تغییرات در قسمت‌های جلویی و جانبی مغز هستند و علائم آن شامل مشکلات در صحبت کردن، تغییرات رفتاری و عصبانیت است.
• زوال عقل انواع دیگر: انواع کمتر رایج دیگری از این بیماری وجود دارند، به عنوان مثال، بیماری کروتزفلد جاکوب که بسیار کمیابتر از سایر نوع‌ها است و تنها یک نفر از هر ۱ میلیون نفر به آن مبتلا می‌شود.
• زوال عقل زیر قشری: ناشی از مشکلات در بخش‌های زیرین قشر مغز، ایجاد تغییراتی در سرعت تفکر و توانایی شروع فعالیت در افراد مبتلا به این وضعیت می‌کند. افراد زیر قشری مبتلا به این بیماری معمولاً تغییرات در سرعت تفکر و شروع فعالیت را تجربه می‌کنند، در حالی که مشکلات فراموشی و زبانی در این نوع زوال عقل به طور معمول دیده نمی‌شوند. بیماری‌هایی مثل پارکینسون، بیماری هانتینگتون، و اچ آی وی می‌توانند باعث ایجاد این بیماری زیر قشری گردند.
• بیماری هانتینگتون: این بیماری ارثی است و ممکن است قبل از 40 سالگی شروع شود. باعث زوال مغز می‌شود و بر عملکردهای شناختی و حرکتی تأثیر می گذارد.

زوال عقل و بیماری آلزایمر دو مفهوم متفاوت هستند. زوال عقل به یک مجموعه از علائم مرتبط با حافظه، صحبت کردن و تصمیم‌گیری اشاره دارد.

در مقابل، بیماری آلزایمر به عنوان شایع‌ترین نوع دمانس معروف است و می‌تواند با مشکلاتی مثل:

• اختلال حافظه کوتاه‌مدت
• افسردگی
• عدم تمرکز
• تغییرات رفتاری

همچنین، علائم زوال عقل شامل:

• فراموشی یا اختلال حافظه
• عدم توانایی در پیدا کردن مسیرها
• سردرگمی
• مشکل در مراقبت از خود

توجه داشته باشید که نوع دقیق زوال عقل به نوع بیماری بستگی دارد. بیماری آلزایمر نیز ممکن است این علائم را نشان دهد، اما سایر نشانه‌های آلزایمر در پیری ممکن است شامل افسردگی، اختلال در تصمیم‌گیری و مشکلات در صحبت کردن باشند.

درمان زوال عقل به نوع آن بستگی دارد، ولی اغلب روش‌های درمانی آلزایمر شباهت‌هایی با درمان‌های غیردارویی زوال عقل دارند. در برخی موارد دمانس، درمان علت زمینه‌ای می‌تواند به کاهش یا توقف مشکلات حافظه و تغییرات رفتاری کمک کند، اما این امکان برای بیماری آلزایمر وجود ندارد. بررسی مقایسه‌ای از این دو بیماری ممکن است به شناخت علائم احتمالی که شما یا اطرافیانتان تجربه می‌کنید، کمک کند.

تشخیص زوال عقل امکان‌پذیر نیست تنها از طریق یک آزمایش خاص. پزشکان برای تشخیص این حالت از ترکیب متداولی از آزمایشات و معاینات استفاده می‌کنند که شامل موارد زیر می‌شود:

• بررسی کامل سابقه پزشکی بیمار: نقاط قوت و ضعف سلامتی گذشته بیمار توسط پزشک بررسی می‌شود.
• معاینه فیزیکی دقیق: بررسی بخش‌های مختلف بدن و علائم فیزیکی ممکن است اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت بیمار فراهم کند.
• تست‌های آزمایشگاهی مانند آزمایش خون: تست‌های خون ممکن است شاخص‌هایی از وضعیت فیزیولوژیک بدن ارائه دهند.
• بررسی علائم شامل تغییرات حافظه، رفتار و عملکرد مغز: نقاط قوت و ضعف عملکردی مغز و تغییرات در حافظه و رفتار بیمار مورد بررسی قرار می‌گیرد.
• سابقه خانوادگی: بررسی سابقه زوال عقل در خانواده نیز اطلاعات مهمی را ارائه می‌دهد.

پزشکان می‌توانند به دقت تشخیص دهند که آیا بیمار یا یکی از بستگان او علائم این بیماری را تجربه کرده است یا خیر. با این حال، تمایز نوع دقیق زوال عقل گاهاً دشوار است، زیرا علائم انواع مختلف دمانس ممکن است با یکدیگر همپوشانی داشته باشند. بنابراین، تشخیص نوع بیماری گاهی ممکن است چالش‌برانگیز باشد.

برخی پزشکان، این بیماری را بدون مشخص کردن نوع آن تشخیص می‌دهند. در این صورت، توصیه می‌شود برای معاینات بیشتر به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. بعضی از متخصصان سالمندان هم می‌توانند این نوع بیماری را تشخیص دهند.

مصرف الکل ممکن است به عنوان مهم‌ترین عامل خطرناک برای جلوگیری از این بیماری در نظر گرفته شود. بر اساس یک مطالعه انجام‌شده در سال ۲۰۱۸، بیشتر موارد زودرس ابتلا به این بیماری به مصرف الکل برمی‌گردد.

نتایج این تحقیق نشان دادند که حدود یک‌سوم افراد مبتلا به این بیماری، به طور مستقیم به مصرف الکل برمی‌گردد و ۱۸ درصد از مشارکت‌کنندگان به دلیل مصرف زیاد الکل با این اختلال روبرو بودند. پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که اختلالات مرتبط با مصرف الکل، خطر ابتلا به زوال عقل را سه برابر می‌کند.

با اینکه الکل ممکن است برای حافظه مضر باشد، اهمیت میزان مصرف نیز آشکار است. برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری، مهم است که نکات مرتبط با میزان مصرف الکل را در نظر بگیرید.

مصرف بیش از حد الکل به عنوان یکی از عوامل اصلی خطر برای زوال عقل شناخته شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که افرادی که به طور مداوم و بیش از حد الکل مصرف می‌کنند، با احتمال بیشتری به خطر ابتلا به این بیماری و اختلالات ذهنی قرار دارند. این ارتباط به نوعی مسیری برای پیشگیری و مدیریت این بیماری ارائه می‌دهد، زیرا کنترل مصرف الکل و ایجاد الگوهای نوشیدن بهتر می‌تواند به حفظ سلامت عقلی و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. از این رو، توجه به مدیریت مصرف الکل و اتخاذ تصمیمات بهداشتی در این زمینه، ممکن است تأثیرگذار باشد.

بله، زوال عقل در جوانان وجود دارد، اگرچه نادر است. این ممکن است به دلیل علل ژنتیکی، حوادث مغزی، اختلالات نورولوژیک یا علائم روانپزشکی باشد. در صورت وجود علائم نگران‌کننده، مراجعه به پزشک تخصصی اهمیت دارد.

افسردگی وضعیت روحی و احساسی است که با احساسات افت انرژی، ناامیدی، اضطراب، افکار منفی و از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزمره همراه است. این وضعیت می‌تواند تأثیرات جدی بر زندگی روزمره داشته باشد و ممکن است به شکل ناگهانی یا تدریجی ظاهر شود. درمان افسردگی ممکن است شامل مشاوره روان‌شناسی، داروها، تغییرات در شیوه زندگی یا ترکیبی از این روش‌ها باشد.

زوال عقل به تدریج کاهش عملکرد مغز و توانایی‌های شخص را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وضعیت ممکن است ناشی از بیماری‌های مختلفی مانند آلزایمر یا زوال عقل عروقی باشد، همچنین عواملی مثل مصرف مواد یا آسیب مغزی نیز می‌توانند این بیماری را تسریع کنند. تشخیص و مدیریت این وضعیت نیاز به مشاوره و توسط پزشک متخصص دارد.

برای مشکلات زوال عقل، می‌توانید به یک متخصص نورولوژی (پزشک متخصص اعصاب) مراجعه کنید. نورولوژیست‌ها در تشخیص و درمان مشکلات مرتبط با سیستم عصبی و مغز متخصص هستند و می‌توانند در ارزیابی و مدیریت موارد زوال عقل به شما کمک کنند. همچنین، اگر نیاز به ارزیابی‌های روانپزشکی یا سایر تخصص‌ها باشد، همکاری با پزشکان متخصص دیگر نیز ممکن است.