بیماری صرع | علائم، نشانه ها، علت، عوارض، پیشگیری، تشخیص و درمان در منزل

احتمالاً به افرادی برخورده‌اید که ناگهان درگیر تشنج‌هایی شده‌اند و این سوال برای شما پیش آمده باشد که بیماری صرع چیست؟ صرع یک بیماری مزمن و غیرواگیر در مغز است که می‌تواند افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهد. علائم صرع ممکن است بسیار متفاوت باشند؛ برخی افراد در طول تشنج به صورت ناگهانی و برای چند ثانیه به جای نامعلوم خیره می‌شوند، در حالی که برخی دیگر به صورت مکرر و غیرارادی دست یا پاهای خود را تکان می‌دهند. داشتن یک بار تشنج به تنهایی نشانگر اختلال صرع نیست؛ معمولاً برای تشخیص بیماری صرع، حداقل دو تشنج بدون محرک شناخته شده (تشنج‌های غیرقابل تحریک) که حداقل ۲۴ ساعت از یکدیگر فاصله دارند، لازم است. درمان با دارو یا گاهی اوقات جراحی ممکن است تشنج را در اکثر افراد مبتلا به صرع کنترل کند. برخی نیاز به درمان مادام‌العمر دارند، اما برخی دیگر ممکن است در نهایت از تشنج خود خلاص شوند. برخی از کودکان ممکن است با گذشت زمان، صرع را پشت سر بگذارند.

قبل از بررسی دلایل بروز صرع، ضروری است که توجه داشته باشیم که مفهوم تشنج و صرع دو واژه با معانی متفاوت هستند.

تشنج به حمله‌ای اشاره دارد که به فرد دست می‌دهد، در حالی که صرع مفهوم عامیانه‌ای است که ممکن است تشنج یکی از نمایانگرهای آن باشد. این امر بیانگر ضرورت مشاوره با یک پزشک تخصصی مغز و اعصاب است تا تشخیص دقیق بیماری انجام شود.

در علم نوروساینس، سیستم مغز و اعصاب از سلول‌های عصبی تشکیل شده است که ارتباطات چندگانه با یکدیگر دارند. این ارتباطات، انتقال پیام‌های عصبی از تمامی نقاط بدن به مغز و ارسال پاسخ‌های مغز به نقاط دیگر بدن را فراهم می‌کنند.

فرآیندهای مختلف این ارتباطات با کمک انتقال‌دهنده‌های عصبی و الکترولیت‌های بدن انجام می‌شود، مانند سدیم و کلسیم. وقتی فعالیت الکتریکی مغز به طور زیادی افزایش می‌یابد، تشنج رخ می‌دهد.

به طور معمول، اگر بیمار طی ۲ الی ۵ سال حمله تشنج نداشته باشد، امکان مشورت با پزشک معالج در خصوص قطع داروهای ضد صرع وجود دارد. اما قبل از اتخاذ هر تصمیمی، باید ملاحظاتی مهم در نظر گرفته شود؛ به عنوان مثال:

• آیا بیمار قابلیت رانندگی دارد یا خیر؟
• چگونگی شرایط کاری بیمار است و آیا در صورت بروز تشنج، احتمال آسیب به او وجود دارد؟
• آیا بیمار آمادگی لازم برای قطع یا تغییر داروهای مصرفی را دارد؟

علاوه بر این، تصمیم به قطع مصرف داروها به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ به عنوان مثال:

• بیمارانی که مدت طولانی‌تری بدون تشنج سپری کرده‌اند، احتمال موفقیت در قطع مصرف دارو بیشتر است.
• افرادی که جهت درمان صرع جراحی انجام داده‌اند، ممکن است با نظر پزشک، قادر به قطع مصرف داروهای خود شوند.

در صورتی که خانم‌های باردار به این بیماری مبتلا باشند، توصیه می‌شود داروهای ضد صرع و تشنج مصرف نمایند. دوز موثر این داروها توسط پزشک تعیین می‌شود و بیمار باید طی مصرف این داروها تحت نظر پزشک قرار گیرد. مصرف داروهای ضد تشنج برای خانم‌های باردار خطرزا نیست و عدم مصرف این داروها ممکن است تأثیر منفی بر روی جنین داشته باشد. بر اساس نظر متخصص مغز و اعصاب، عدم مصرف داروهای ضد تشنج می‌تواند منجر به خونریزی داخلی مغزی، تشنج جنین و در برخی موارد مرگ جنین گردد.

خانم‌های باردار مبتلا به این بیماری می‌توانند در اکثر مواقع به صورت طبیعی زایمان کنند؛ اما در صورتی که در ماه آخر بارداری دچار تشنج شده باشند، ممکن است زایمان به صورت سزارین انجام شود.

استفاده از ویتامین: مصرف ویتامین B6 همراه با منیزیم و ویتامین E می‌تواند به عنوان یک روش موثر در درمان بیماری صرع مورد استفاده قرار گیرد. پزشکان همچنین توصیه می‌کنند که برای درمان تشنج‌های ناشی از این بیماری از منگنز نیز استفاده شود. تیامین نیز ممکن است به بهبود توانایی تفکر در افراد مبتلا به صرع کمک کند.

خواب کافی: کمبود خواب به عنوان یکی از عوامل ایجادکننده تشنج و صرع، به ویژه در سندرم‌های صرع عمومی ایدیوپاتیک و صرع لوب گیجگاهی شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری باید سعی کنند خواب منظم و مداوم داشته باشند. اگر دیرتر از حد معمول به رختخواب بروند، صبح روز بعد ممکن است دیرتر از خواب بیدار شوند.

مصرف برخی از غذاها برای افراد مبتلا به این بیماری ممنوع است و توصیه می‌شود از مصرف آن‌ها خودداری شود. به عنوان مثال:

• شکلات
• پرتقال
• ذرت
• سویا

در ادامه به بررسی برخی از گیاهانی که برای درمان بیماری صرع مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌پردازیم:

• گیاه بهار نارنج: استفاده از دمنوش بهارنارنج می‌تواند درمانی مؤثر برای صرع باشد و به تسکین سردردهای ناشی از این بیماری کمک کند. برای تهیه دمنوش، دو لیوان آب را بجوشانید و یک قاشق چای خوری گیاه بهارنارنج را به آن اضافه کنید. سپس اجازه دهید به خوبی دم بکشد و دمنوش را مصرف کنید.
• سنبل الطیب: استفاده از گیاه یا ریشه سنبل الطیب می‌تواند در کاهش استرس و درمان صرع مفید باشد. وجود ماده‌ والین در گیاه سنبل الطیب، آن را برای کاهش سردرد‌های ناشی از صرع مورد استفاده قرار می‌دهد.
• دارچین: مصرف دمنوش دارچین ممکن است باعث کاهش حملات صرع شود. این دمنوش دارای خواص آرام‌بخشی است و مواد ضدالتهابی در آن یافت می‌شود. برای تهیه دمنوش، دارچین را به همراه ۱۰ عدد هل بجوشانید و مصرف نمایید.
• آب گشنیز: گیاه گشنیز به دلیل حاوی ویتامین‌های D، B6، E و اسید فولیک، می‌تواند در کاهش حملات صرعی مؤثر باشد. این گیاه می‌تواند کانال‌های پتاسیم در مغز را فعال کند و از این طریق تشنج را کنترل نماید.

کمک‌های اولیه برای حملات تشنج شامل حفظ ایمنی فرد تا زمان قطع حمله و یا برقراری تماس با خدمات اورژانس می‌شود. در صورتی که حمله بیش از ۵ دقیقه طول بکشد، تکرار شود یا اگر فرد مبتلا به تشنج باردار، مصدوم یا دیابتی باشد، بهتر است با خدمات اورژانس تماس گرفته شود.

حفظ آرامش شخص مبتلا و اطرافیان نقش مهمی در ایمن نگه داشتن بیمار تشنجی ایجاد می‌کند. برای این منظور، می‌توان از روش‌های ساده‌ای استفاده کرد:

• جلوگیری از هر گونه صدمه اضافی با برداشتن اشیاء سخت یا تیز از کنار بیمار.
• قرار دادن بیمار روی یک سطح نرم مانند ژاکت و پتو.
• حذف عینک، کراوات یا هر شیء ممکن که تنفس را از گردن دور کند.
• اجتناب از مداخله یا تلاش برای متوقف کردن حرکات فرد مبتلا به تشنج.
• چرخاندن بیمار به پهلو و قرار دادن چیز نرمی زیر سر برای کمک به تنفس.
• در طول حمله زمان را اندازه‌گیری کرده و اگر بیش از پنج دقیقه طول کشید، با اورژانس تماس بگیرید.
• در زمانی که بیمار به هوش بازآید، تسلیت بخش و مهربان باشید و تا زمانی که به‌ طور کامل هوشیار نشود، در کنار او باقی بمانید.

تشنج نوع اول: در تشنج نوع اول، افراد در طول حمله به هشیاری و آگاهی خود پایبندند. این نوع تشنج هوشیارانه، جزئی و کوچک بوده و شامل علائم زیر می‌شود:

• تغییر احساسات
• تغییر در دیدار رنگ، بو و صدا
• تکان دادن غیر ارادی عضلات، معمولاً در بازوها یا پاها
• احساس سوزن‌سوزن شدن در انگشتان
• سرگیجه

تشنج نوع دوم – تشنج آتونیک: در تشنج آتونیک، کنترل عضلانی از دست می‌رود و عضلات در طول تشنج ضعیف می‌شوند. برخی از بخش‌های بدن مانند پلک‌ها یا سر بی‌اختیار می‌شود. این نوع تشنج گاهی به نام تشنج قطره‌ای یا حمله قطره‌ای نیز شناخته می‌شود.

تشنج نوع سوم – تشنج تونیک: در تشنج تونیک، عضلات سفت و منقبض می‌شوند و ممکن است به صورت بی‌اختیاری حرکت کنند. این تشنج معمولاً کوتاه‌مدت (کمتر از 20 ثانیه) است و اغلب با وجود آگاهی اتفاق می‌افتد.

تشنج نوع چهارم – تشنج کلونیک: در تشنج کلونیک، عضلات انقباض و انبساط می‌کنند، شبیه به تکان‌خوردن های مکرر و پشت سر هم. این تشنج‌ها به شکل لرزش مکرر و تکراری عضلات اتفاق می‌افتند.

تشنج نوع پنجم – تونیک-کلونیک: تشنج تونیک-کلونیک ترکیبی از سفتی عضلانی (تونیک) و تکان‌دهندگی مکرر و ریتمیک عضلانی (کلونیک) است، که اکثر افراد به آن با کلمه تشنج اشاره می‌کنند.

تحریک عصب واگ: درمان بیماری صرع با استفاده از تحریک عصب واگ گاست یکی از راهکارهای پرکاربرد است. در این روش، با انجام جراحی، یک دستگاه نزدیک به ترقوه کارانده شده و سیمی به عصب واگ متصل می‌شود. این دستگاه به منظور انتقال سیگنال‌های تحریکی عصبی استفاده می‌شود. تحریک عصب واگ به عنوان یک راه‌حل نهایی برای افرادی که با استفاده از داروها و رژیم‌های درمانی نتوانسته‌اند تشنج‌ها و حملات عصبی را کنترل کنند، مطرح است. این جراحی که می‌تواند به صورت سرپایی انجام شود و حدود یک ساعت طول بکشد، بستگی به تشخیص پزشک دارد. در دوران نقاهت پس از جراحی، پزشک دستگاه ژنراتور را فعال کرده و امواج الکتریکی را کنترل می‌کند.

جراحی رزکتیو: در جراحی رزکتیو، بر اساس تشخیص پزشک، قسمتی از مغز که باعث تولید تشنج می‌شود، حذف می‌شود.

جراحی کورپوس کالوستومی: در این نوع جراحی، جسم پینه‌ای برش خورده و دسته‌ای از رشته‌های عصبی که دو طرف مغز را به یکدیگر وصل می‌کند، جدا می‌شود. این اقدام باعث می‌شود که تشنجی که از یک طرف مغز شروع می‌شود، قادر به گسترش به طرف دیگر نشود.

• فراهم بودن بستر ایجاد صرع در نوزادانی که با سن کمتر به دنیا می‌آیند.
• تشنج در نوزادان یک ماهه.
• وجود نواحی غیرطبیعی در مغز نوزادان تازه متولد شده.
• خونریزی در مغز.
• وجود رگ‌های خونی غیرطبیعی در مغز.
• آسیب جدی مغزی یا کمبود اکسیژن به مغز.
• تومورهای مغزی.
• عفونت‌های مغزی: آبسه، مننژیت یا آنسفالیت.
• سکته مغزی ناشی از انسداد عروق.
• فلج مغزی.
• شرایط با ناتوانی‌های ذهنی و رشدی.
• تشنج‌هایی که طی چند روز پس از ضربه به سر رخ می‌دهند (تشنج‌های اولیه پس از سانحه).
• سابقه خانوادگی صرع یا تشنج‌های مرتبط با تب.
• بیماری آلزایمر (در اواخر بیماری).
• اختلال طیف اوتیسم.
• تشنج‌های مرتبط با تب (تب) که به طور غیرعادی طولانی هستند.
• اپیزودهای طولانی تشنج یا تشنج‌های مکرر به نام وضعیت صرع.
• استفاده از مواد مخدر غیرقانونی مانند کوکائین.
• صدمات خفیف سر، مانند ضربه مغزی با از دست دادن بسیار کوتاه هوشیاری، باعث صرع نمی‌شود؛ با این حال، اثرات مکرر صدمات خفیف سر و صرع هنوز ناشناخته است.

پزشک در ابتدا برای تشخیص و درمان صرع در بیمار، سابقه پزشکی و علائم تشنج‌های گذشته را بررسی می‌کند. آن‌ها همچنین ممکن است آزمایشاتی را جهت تعیین نوع صرع و نوع تشنج در فرد درخواست کنند. بر اساس نتایج این آزمایشات، پزشک می‌تواند گزینه‌های درمانی مانند داروهای ضد تشنج و یا درمان صرع با لورتا نوروفیدبک را توصیه کند.

آزمایش صرع با نوار مغزی (EEG) ابتدا نیاز به توضیح در مورد این آزمون دارد. نوار مغزی یا EEG، فرآیند ثبت علائم فعالیت‌های الکتریکی مغز است. این فرآیند با استفاده از یک کلاه خاص با الکترودهای نصب شده روی سر بیمار انجام می‌شود. این علائم الکتریکی نورونهای مغزی بیمار پس از پردازش و تقویت فرکانس‌ها، توسط متخصص ارزیابی و بررسی می‌شوند. این آزمایش می‌تواند برای تشخیص و بررسی انواع مختلف بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

یک منبع معتبر در مجله Brain نشان داد که بین ۶۵ تا ۸۵ درصد افراد ممکن است توانایی درمان صرع و بهبود طولانی‌مدت تشنج ناشی از این بیماری را داشته باشند. با این حال، احتمال تشنج با علت قابل شناسایی بیشتر است و عوامل متعددی از جمله دسترسی به درمان، پاسخ به درمان و وجود سایر شرایط سلامتی در فرد می‌توانند بر احتمال بهبودی تأثیرگذار باشند. افراد مبتلا به صرع، با استفاده صحیح از داروهای ضدتشنج، می‌توانند امیدوارانه حملات خود را کنترل نمایند.

صرع یک حالت مزمن و غیرقابل تشخیص است که می‌تواند بر افراد در هر سنی و در هر مرحله‌ای از زندگی تأثیر بگذارد. افراد مبتلا به صرع ممکن است تجربه‌های گوناگونی از حملات تشنج داشته باشند، اما تشخیص صحیح و درمان مناسب می‌تواند به کاهش فراوانی و شدت حملات کمک کند. استفاده از داروهای ضد تشنج، تحریک عصبی، جراحی یا درمان‌های تکمیلی می‌تواند از جمله راه‌های موثر در مدیریت صرع باشد. همچنین، پیشرفت‌های در زمینه تحقیقات علمی بهبود در درک مکانیسم‌های صرع و ارائه راهکارهای نوین درمانی را امکان‌پذیر کرده است.

برای جلوگیری از ابتلا به صرع، موارد زیر را رعایت کنید:

دوران بارداری را با دقت پیش ببرید.

استرس را کاهش دهید و به مدیریت آن توجه کنید.

به خواب کافی اهمیت دهید و الگوی خواب منظمی داشته باشید.

از مصرف مواد مخدر خودداری کنید.

رژیم غذایی سالم و تنظیم شده را رعایت کنید.

حتماً قبل از اتخاذ هر تصمیمی، با پزشک خود مشورت کنید.