افسردگی در سالمندان | علائم، پیشگیری و درمان

افسردگی در سالمندان یک اختلال خلقی جدی است که می‌تواند بر نحوه‌ی احساس، عملکرد و تفکر شما تأثیر بگذارد. این مشکل رایج در افراد مسن است، اما افسردگی بالینی بخشی طبیعی از فرایند پیری نیست. مطالعات نشان می‌دهد که بیشتر سالمندان با وجود بیماری‌ها یا مشکلات جسمی بیشتر نسبت به افراد جوان، از زندگی خود رضایت می‌کنند. با این حال، اگر در جوانی افسردگی را تجربه کرده‌اید، ممکن است در سنین سالمندی بیشتر به افسردگی سالمندان مبتلا شوید.

درمان‌های مختلفی برای افسردگی سالمندان وجود دارد که می‌تواند بهبود آن را ایجاد کند. مشاوره، داروها یا سایر اشکال درمان می‌توانند کمک‌کننده باشند. اگر احساس می‌کنید ممکن است افسردگی داشته باشید، با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین گزینه درمانی را برای شما مشخص کنند.

انواع مختلف افسردگی ممکن است در افراد مسن ظاهر شوند، از جمله:

• اختلال افسردگی اساسی: شامل علائمی است که حداقل دو هفته طول می‌کشد و بر توانایی انجام کارهای روزانه اختلال ایجاد می‌کند.
• اختلال افسردگی مداوم (Dysthymia): نوعی از افسردگی که بیش از دو سال طول می‌کشد، اما فرد همچنان می‌تواند وظایف روزانه خود را انجام دهد (برخلاف افراد مبتلا به اختلال افسردگی اساسی).
• اختلال دپرشن ناشی از مواد مخدر و یا داروهای مختلف: افسردگی مرتبط با مصرف موادی همچون الکل یا داروهای مسکن.
• اختلال افسردگی ناشی از وضعیت نامناسب پزشکی: افسردگی مرتبط با یک بیماری خاص، مثل بیماری قلبی عروقی یا تجربه افسردگی پس از عمل‌های جراحی سنگین.
• مولتیپل اسکلروزیس: ابتلا به بیماری ام‌اس در سالمندان و ناتوانی در انجام امور شخصی.
• سایر اشکال افسردگی شامل: افسردگی روان‌پریشی، افسردگی پس از یائسگی و اختلال عاطفی فصلی.

تشخیص افسردگی در سالمندان به راحتی قابل انجام نیست، زیرا با پیشرفت سن، علایم افسردگی در سالمندان تغییر می‌کنند. در برخی افراد، غم و غصه به عنوان نشانه اصلی ترس از افسردگی ظاهر نمی‌شود، بلکه احساس بی‌حسی و عدم علاقه به فعالیت‌های روزمره نشانه اصلی این اختلال محسوب می‌شود. در ادامه، برخی از علائم متداول افسردگی در پیری ذکر شده‌اند. لازم به ذکر است که به دلیل تفاوت‌های فردی، ممکن است برخی از این علائم در هر فرد متفاوت باشد:

• افسرده حالی، اضطراب یا احساس پوچی
• احساس ناامیدی، گناه، بی‌ارزشی یا درماندگی
• زودرنجی و بی‌قراری
• از دست دادن علاقه به انجام فعالیت‌های لذت‌بخش
• کاهش انرژی و خستگی مفرط
• آهسته‌تر از قبل حرکت کردن یا صحبت کردن
• مشکل در تمرکز، به خاطر سپردن یا تصمیم‌گیری
• مشکل در خوابیدن، زود بیدار شدن یا پرخوابی
• خوردن بیشتر یا کمتر از حد معمول
• خطور افکار خودزنی یا خودکشی و اقدام به خودکشی

اگر شما مسئول مراقبت از سالمند هستید، مناسب است که به‌ طور دوره‌ای از احوال و افکار او پرسش بکنید. برقراری گفتگو و باز کردن در مورد احساسات، به‌ خصوص در میان افراد مسن، نقش اساسی در کاهش علائم افسردگی و پیشگیری از اقدامات به خودکشی دارد. توجه داشته باشید که به نشانه‌های افسردگی در پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها توجه کنید و هر زمان که متوجه شدید که با چالش‌هایی مواجه هستند، با احترام به حرف‌های آنان گوش دهید تا در صورت لزوم، پشتیبانی لازم را ارائه دهید.

تشخیص افسردگی در سالمندان چالش‌های خود را دارد، اما این امر از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا خطر ابتلا به افسردگی در این گروه از افراد بسیار بالاست. به دلیل عدم آگاهی اطرافیان از علائم و نشانه‌های افسردگی و نادیده گرفتن آن‌ها با توجیه آن به علت پیری و فرسودگی، اغلب افسردگی در افراد مسن تشخیص داده نمی‌شود و بدون درمان مرتبط باقی می‌ماند. به همین دلیل، اقدام به درمان افسردگی سالمندان در خانه ضروری است.

افراد مسن معمولاً به دلیل انواع مختلف بیماری‌ها به متخصص مغز و اعصاب مراجعه می‌کنند و تمرکز آن‌ها به طور اصلی بر روی علائم فیزیکی بیماری‌ها است.

در راستای جلوگیری و درمان افسردگی سالمندان، ابتدا باید رفتار و روش برخورد با سالمندان افسرده را بهبود بخشید. اطلاقاً نباید به درد هیچ فردی، به ویژه سالمندان افسرده، انکار کنیم و ارزش کمی به آ‌ن‌ها ندهیم. احساس اضافه بودن را در ایشان ترویج ندهیم و تلاش کنیم تا وضعیت ذهنی آن‌ها را درک کنیم. گاهی اینکه فقط بنشینیم و به سخنان فرد گوش دهیم، تأثیر قابل توجهی در بهبود حال او خواهد داشت. بنابراین، به جای سرزنش، نصیحت و ارائه راهکار، به تنهایی نشسته و نه تنها با گوش، بلکه با دل خود به سخنان سالمند گوش فرا دهیم.

ترس از افسردگی در سالمندان می‌تواند یک وضعیت جدی باشد که به عوارض مختلفی منجر می‌شود. یکی از خطرناک‌ترین اثرات افسردگی سالمندان، خودکشی است. به دلیل ترکیبی از عوامل مثل تنهایی، بیماری مزمن و مشکلات مالی، افراد مسن در معرض خطر بیشتری برای خودکشی قرار دارند. همچنین، مشکلات جسمی مثل بیماری قلبی، زوال عقل و درد مزمن می‌تواند علائم افسردگی را تشدید کند.

بیشتر از این، افسردگی در سالمندان می‌تواند بر عملکرد شناختی تأثیر بگذارد و به مشکلات حافظه، تفکر و تصمیم‌گیری منجر شود. همچنین، می‌تواند سلامت فیزیکی را تخریب کرده و کیفیت زندگی را به شدت کاهش دهد. از نظر اجتماعی، افسردگی می تواند منجر به انزوا و کناره گیری از دوستان و خانواده شود، باعث احساس تنهایی و کاهش ارادت به خود شود و در نهایت چرخه‌ای از افسردگی ایجاد کند که شکستن آن بدون کمک حرفه‌ای دشوار است.

بسیاری از افراد از خود سؤال می‌کنند که آیا می‌توانند از افسردگی حاد سالمندان جلوگیری کنند و چگونه می‌توانند خطر ابتلا به این وضعیت را کاهش دهند. اگرچه امکان پیشگیری از اکثر موارد افسردگی سالمندان وجود ندارد، ولی اقدام به تغییر در سبک زندگی می‌تواند مزایای طولانی‌مدتی برای سلامت روان افراد داشته باشد.

برخی مراحلی که می‌توانید در این زمینه انجام دهید عبارتند از:

• داشتن فعالیت بدنی و رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل. این اقدام ممکن است به جلوگیری از بیماری‌هایی که می‌توانند علت ناتوانی یا افسردگی سالمندان شوند، کمک نماید. برخی از رژیم‌ها، از جمله رژیم کم سدیم، ثابت کرده‌اند که می‌توانند خطر افسردگی سالمندان را کاهش دهند.
• رعایت خواب به مدت ۷ تا ۹ ساعت در شب.
• حفاظت از ارتباط با دوستان و خانواده.
• شرکت در فعالیت‌هایی که لذت می‌برید.
• اطلاع‌رسانی به دوستان، خانواده و پزشک در صورت تجربه علائم افسردگی.

درمان افسردگی سالمندان، هر نوع افسردگی حتی در مراحل پیشرفته قابل درمان است. هرگاه با علائم افسردگی مواجه شدید، تلاش کنید برای درمان آن. اگر فکر می‌کنید که احتمال ابتلا به افسردگی وجود دارد، با یک پزشک مشورت کنید. گاهی اوقات، مصرف بعضی داروها یا ابتلا به برخی بیماری‌ها ممکن است علائمی را تشکیل دهد که شباهت به افسردگی دارند.

پزشک با انجام معاینه، بررسی سابقه درمانی و تجویز آزمایشات این احتمالات را ارزیابی می‌کند. اگر پزشک در مراحل اولیه اطلاعات فیزیکی نقض را رد کند، ممکن است بیمار را به یک متخصص سلامت روان مانند روانشناس، مددکار اجتماعی بالینی، یا روانپزشک در منزل ارجاع دهد. درمان‌های متنوعی برای افسردگی سالمندان وجود دارد که به شرح زیر است:

روان درمانی: با استفاده از مشاوره یا گفتگو درمانی، فرد می‌تواند احساسات، افکار و رفتارهای مخرب را شناسایی و تغییر دهد. این نوع درمان توسط متخصصان سلامت روان انجام می‌شود از جمله روانشناسان، مددکاران اجتماعی بالینی، روانپزشکان و سایر تخصص‌های بهداشت روان. رویکردهای درمانی مختلفی برای افسردگی سالمندان وجود دارد از جمله درمان شناختی-رفتاری (CBT) و روان‌ درمانی بین فردی (IPT).

تجویز دارو: درمان دارویی افسردگی در سالمندان از طریق تجویز داروهای ضد افسردگی صورت می‌پذیرد که تأثیر بر تنظیم هورمون‌های مؤثر بر خلق‌وخو و تغییر شیمی مغز، به ویژه افزایش سروتونین را دارند. دسته‌های مختلفی از داروهای ضد افسردگی وجود دارد که بسته به نوع و شدت علائم بیمار، توسط پزشک تجویز می‌شوند. به عنوان مثال، داروهای SSRIs که داروهای آنتی‌دپرسانت هستند، به طور معمول برای افراد مسن به‌کار می‌روند.

در روش تحریک مغناطیسی مغز (rTMS)، از یک دستگاه مخصوص برای فعال‌سازی مغز بهره می‌بریم. این روش بدون نیاز به بیهوشی اجرا می‌شود و تنها به مناطق خاصی از مغز اشاره دارد تا به کاهش علائم مرتبط با افسردگی، از جمله خستگی، حالت تهوع یا از دست دادن حافظه، کمک کند.

بر اساس تحقیقات علمی و شواهد بالینی، درمان ترکیبی یعنی استفاده هم‌زمان از داروها و روان‌ درمانی نقش قابل‌توجهی در درمان افسردگی ایجاد می‌کند. نوع دارو یا روش درمانی که برای مداوا در افسردگی شدید و علائم بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به شدت به شرایط فرد بستگی دارد. در صورتی که تغییر قابل ملاحظه‌ای در علائم با مصرف دارو در مدت چند هفته رخ نداده باشد، توصیه می‌شود این موضوع را به پزشک اطلاع دهید تا اقدام به تغییر داروها یا تعیین دوزهای جدید نماید.

احتمالاً پزشک به عنوان تکمیل به تجویز دارو، به شما استفاده از روش‌های مکمل مثل مراقبه یا یوگا را نیز پیشنهاد می‌دهد. شواهد نشان می‌دهد که این روش‌ها به‌ تنهایی در درمان افسردگی کارآمد نیستند، بلکه به همراه مصرف دارو می‌توانند به سرعت بهبودی را تسهیل کنند.

وجود موارد متعددی است که ممکن است در افراد سالخورده باعث ایجاد یا تشدید بیماری افسردگی گردد. برخی از افراد در دوران پیری ممکن است تحت تأثیر تغییرات مغزی قرار گیرند که این تغییرات ممکن است بر خلق و خوی آن‌ها تأثیر گذار باشد و به افسردگی منجر شود. همچنین، برخی افراد ممکن است پس از رویدادهای مهم زندگی، مانند تشخیص یک بیماری خاص یا مرگ یکی از عزیزان، با افسردگی روبرو شوند.

گاهی اوقات افرادی که تحت استرس زیادی هستند، به ویژه افرادی که از عزیزان مبتلا به بیماری یا ناتوانی‌های لاعلاج مراقبت می‌کنند، به بیماری دپرشن (اختلال افسردگی) مبتلا می‌شوند. همچنین، برخی از سالمندان ممکن است بدون هیچ دلیل آشکاری افسرده شوند. تحقیقات نشان داده است که عوامل زیر با خطر افسردگی مرتبط هستند، اما به تنهایی لزوماً منجر به افسردگی نمی‌شوند. این عوامل عبارت‌اند از:

افسردگی حتی در حالت دپرشن شدید نیز و به درمان پاسخگو است. اهمیت دارد که هرچه سریع‌تر پس از تشخیص علائم شدید، به درمان مراجعه کرده و با یک متخصص مشورت نمایید. در صورتی که اعتقاد دارید سالمند مربوطه افسرده است، ایجاد یک جلسه مشاوره با پزشک یا ارائه‌دهنده مراقبت بهداشتی، اولین گام در شروع فرآیند درمان است.

توجه داشته باشید که برخی داروها ممکن است عوارضی شبیه به افسردگی ایجاد کنند؛ بنابراین ضروری است لیست تمام داروهایی که سالمند مصرف می‌کند را با پزشک به اشتراک بگذارید. متخصصان با انجام معاینه فیزیکی، مطالعه سوابق پزشکی و اجرای آزمایش‌های مرتبط، به تشخیص دقیق علت اصلی افسردگی می‌پردازند و برنامه درمانی را شروع می‌کنند.

اگر پزشک به این نتیجه برسد که هیچ شرایط خاصی از نظر پزشکی وجود ندارد که باعث افسردگی شود، ممکن است پیشنهاد دهد که یک ارزیابی روان‌شناختی صورت بگیرد و سالمند به یک متخصص سلامت روان مثل مشاوه رونشناسی در منزل ارجاع شود. این ارزیابی به تعیین تشخیص و طراحی برنامه درمانی کمک خواهد کرد.

تحقیقات گوناگون نشان داده است که درمان افسردگی در افراد مسن، به خصوص ترکیبی از روان‌ درمانی و داروهای مختلف، باعث بهبود موثر می‌شود. با این حال، هر دارو یا روش درمانی برای همه افراد مناسب نیست و انتخاب‌های درمانی برای هر فرد متفاوت است. گاهی اوقات لازم است چندین روش درمانی را امتحان کرد تا به بهترین راهکار درمانی دست یافت.

بعضی از افراد ممکن است به رویکردهای سلامتی مکملی مثل یوگا روی آورده و آن را برای بهبود رفاه و مقابله با استرس امتحان کنند. با این حال، شواهد محدودی وجود دارد که نشان دهد این رویکردها به تنهایی قادر به درمان افسردگی هستند.

اگرچه این روش‌ها می‌توانند به عنوان تکمیلی به سایر درمان‌های توصیه شده توسط پزشک استفاده شوند، اما نباید به عنوان جایگزین درمان‌های پزشکی مدنظر قرار گیرند. پرستار سالمند نیز باید در راهنمایی فرآیند درمان، این نکته را به خوبی رعایت کنند.

علائم افسردگی در سالمندان شامل احساس ناامیدی، افت انرژی، تغییرات در وزن، مشکلات در خواب، کاهش یا افزایش اشتها، احساسات گناه و بی ارزشی، کاهش علاقه به فعالیت‌ها، مشکلات حافظه و تمرکز و مشکلات فیزیکی مثل فشار خون بالا می‌شود. در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها، مشاوره رانپزشک یا روان‌شناسی توصیه می‌شود.

سالمندان افسرده ممکن است به دلیل تغییرات فیزیولوژی، مشکلات سلامت، از دست دادن عزیزان، فشارهای اجتماعی، عدم فعالیت، تغییرات در زندگی اجتماعی و استفاده از داروها افسرده شوند. برای تشخیص و درمان، مشاوره با پزشک یا متخصص روان‌شناس توصیه می‌شود.

برای پیشگیری از افسردگی در سالمندان، ایجاد ارتباط اجتماعی، حفظ فعالیت‌های روزانه، توجه به سلامت جسمی و روحی، انجام فعالیت‌های ورزشی، هواخواهی، گردش در فضای باز، آشنایی با تکنولوژی برای ارتباط با دیگران و شناخت نشانه‌های افسردگی و در صورت لزوم مراجعه به پزشک مفید است.

نشانه‌های افسردگی در سالمندان شامل تغییر در خلق و خو، مشکلات خواب، کاهش انرژی و فعالیت، تغییرات در وزن، کاهش علاقه به فعالیت‌های روزمره، مشکلات در تمرکز و حافظه، درد و مشکلات جسمی، انزوا و اندرکاری می‌شوند. در صورت شناخت هرکدام از این نشانه‌ها، مشاوره و درمان تخصصی می‌تواند کمک کننده باشد.