متفورمین (گلوکوفاژ، گلای وانس، متفورتکس، گلوبت گات، گلوکودر)

متفورمین یک داروی مورد استفاده در درمان دیابت نوع 2 است. این دارو به عنوان یک محصول مکمل به رژیم غذایی و ورزش برای کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 استفاده می‌شود. اثرات متفورمین از طریق کمک به بدن برای بهبود حساسیت به انسولین و کاهش تولید گلوکز در کبد ایجاد می‌شود. این دارو معمولاً با دیگر داروهای دیابت همراهی می‌شود یا به تنهایی مصرف می‌شود. استفاده از متفورمین ممکن است با عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ، اسهال و کمبود ویتامین B12 همراه باشد، اما اغلب افراد این عوارض را تجربه نمی‌کنند.

• متفورمین را بطور دقیق طبق دستور پزشک مصرف کنید؛ پزشک ممکن است با مقدار کم شروع کرده و سپس تدریجاً مقدار و تعداد نوبت‌های دارو را افزایش دهد تا بدن به تغییرات عادت کند و ریسک عوارض کمتر شود.
• سعی کنید متفورمین را به طور منظم و در زمان‌های مشخصی از شبانه‌روز مصرف کنید؛ توصیه می‌شود که این دارو همراه با وعده غذای اصلی یا پس از یک وعده میانی مصرف شود.
• اگر قرص اهسته رهش متفورمین برای شما تجویز شده است، از خرد کردن یا نصف کردن دارو خودداری کنید و قرص را به‌طور کامل بلعید.
• در صورتی که یک نوبت از دارو را فراموش کردید، آن را بلافاصله پس از یادآوری مصرف کنید، مگر اینکه زمان یادآوری نزدیک به نوبت بعدی مصرف باشد؛ در این صورت نوبت فراموش شده را مصرف نکنید و به نوبت بعدی در زمان مقرر ادامه دهید، اما هیچ‌گاه مقدار دارو را دوبرابر نکنید.

• متفورمین از دستگاه گوارش جذب می‌شود و دریافت غذا بر روی جذب آن تأثیری ندارد.
• دفع متفورمین عمدتاً از طریق ادرار انجام می‌شود و نیمه عمر دفع آن حدود 6-17 ساعت است.
• فرمولاسیون طولانی‌رهش متفورمین، پروفایل جذب تدریجی‌تری را نشان می‌دهد که باعث می‌شود اثر آن برای مدت زمان طولانی‌تری ادامه یابد و امکان مصرف یکبار در روز را فراهم کند.
• متفورمین توسط کبد متابولیزه نمی‌شود و به پروتئین متصل نمی‌شود.

• مصرف متفورمین ممکن است باعث بروز عوارضی همچون تهوع، استفراغ، ناراحتی معده، اسهال، ضعف یا طعم گس شود.
• در صورت ادامه یا تشدید هر یک از این علائم، باید بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید. اگر ناراحتی معده پس از چند روز یا هفته مصرف متفورمین در دوز یکسان بازگشت، باید به سرعت با پزشک مشورت کنید، زیرا این ممکن است نشانه لاکتیک اسیدوز باشد.
• مصرف متفورمین توسط پزشک با دقت و بر اساس فوائد بیشتر آن نسبت به مضراتش تجویز می‌شود.
• علاوه بر این، اغلب افرادی که از متفورمین استفاده می‌کنند، عوارض جدی آن را تجربه نکرده‌اند و معمولاً این دارو باعث کاهش قند خون (هیپوگلیسمی) می‌شود.
• در صورت مصرف متفورمین به همراه داروهای دیگر برای کنترل دیابت، ممکن است منجر به کاهش قند خون شود، بنابراین بهتر است در مورد دوز مصرفی داروهای دیابت با پزشک یا داروساز مشورت نمایید.

• گاهی اوقات، متفورمین ممکن است تحت نظارت یک متخصص در دوران بارداری استفاده شود.
• در موارد دیابت بارداری، که یک نوع دیابت در دوران بارداری است، گاهی از متفورمین استفاده می‌شود.
• با این حال، تصمیم در مورد استفاده از متفورمین در دوران بارداری باید با بررسی دقیق خطرات و مزایای آن گرفته شود.

اسیدوز لاکتیک، یک عارضه نادر ولی جدی، امکان دارد با بهبود با این دارو رخ دهد و با زیاد شدن سطح لاکتات خون (بیش از 5 میلی‌مول در لیتر)، کاهش pH خون، اختلالات الکترولیت با افزایش شکاف آنیون و افزایش نسبت لاکتات شناخته می‌شود.

عوامل خطر برای اسیدوز لاکتیک مرتبط با متفورمین شامل نارسایی کلیوی، مصرف همزمان برخی داروها (مانند توپیرامات)، سن ۶۵ سال یا بالاتر، حالت‌های هیپوکسیک مانند نارسایی احتقانی حاد قلب، مصرف بیش از حد الکل و نارسایی کبدی است.

بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب که نیاز به مدیریت دارویی دارند، به ویژه بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب ناپایدار یا حاد که در معرض خطر هیپوپرفیوژن و هیپوکسمی هستند، باید با احتیاط و بر اساس دستور پزشک متفورمین را مصرف کنند.

در بیماران ۸۰ سال یا بالاتر، مصرف متفورمین به جز اگر CrCl نشان دهد که عملکرد کلیه کاهش نمی‌یابد، باید اجتناب شود، زیرا این بیماران بیشتر مستعد ابتلا به اسیدوز لاکتیک هستند.

در کل، در بیمارانی که شواهد بالینی یا آزمایشگاهی بیماری کبدی دارند، استفاده از متفورمین باید اجتناب شود.

هنگامی که بیمار در هر سطح دوزی از متفورمین ثابت شد، اگر مشکلات گوارشی خاصی رخ داد مربوط به قرص نیست.

در هر بیمار دیابتی که به اسیدوز متابولیک مبتلا است اما شواهد کتواسیدوز (کتونوری و کتونمی) ندارد، باید به اسیدوز لاکتیک مشکوک شود. این وضعیت یک اورژانس پزشکی است و باید در بیمارستان درمان شود.

• مصرف متفورمین باید دو روز قبل از عمل جراحی یا آزمایشات پزشکی که نیاز به مواد حاجب دارند متوقف شود و در صورتی که شرایط کلیوی بیمار پایدار است، مصرف دارو ۴۸ ساعت پس از عمل جراحی، از سر گرفته شود.
• در صورت تجربه علائم اسیدوز لاکتیک مانند اسهال، تب، درد و کرامپ عضلانی، تنفس سریع، خستگی، ضعف و خواب آلودگی یا استفراغ، باید به پزشک مراجعه فوری شود.
• بر اساس منابع دیگر، می‌توان متفورمین را قبل از جراحی‌های کوچک در روز جراحی و قبل از جراحی‌های بزرگ ۲۴ ساعت قطع کرد و در صورت لزوم از انسولین استفاده کرد.
• برای بیمارانی که ممکن است به اسیدوز لاکتیک مبتلا شوند، باید آزمایشات لازم مانند سطح لاکتات، نسبت لاکتات/پیرووات و سطح متفورمین انجام شود.
• عواملی همچون نارسایی کلیوی، تداخلات دارویی، سن بالای ۶۵ سال، تصویربرداری و استفاده از مواد حاجب، هایپوکسمی، جراحی، مصرف الکل و مشکلات کبدی خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش می‌دهند. در صورت مشاهده این علائم، متفورمین باید قطع و بیمار به بیمارستان برای اقدامات بیشتر بستری شود.
• متفورمین می‌تواند برای کودکان بالای ده سال مبتلا به دیابت نوع دو تجویز شود.
• در افراد مسن به دلیل احتمال بروز بیماری‌های عروق محیطی یا اختلال کلیوی، مصرف متفورمین باید با احتیاط انجام شود.

تداخلات دارویی می‌تواند عملکرد و اثر داروی متفورمین را تغییر داده و یا باعث افزایش ریسک بروز عوارض جانبی آن شود.

لیست تمامی داروهای مصرفی خود را با پزشک یا داروساز به اشتراک بگذارید.

قبل از هرگونه تغییر در مصرف، قطع یا تغییر دوز متفورمین، باید به صلاحدید پزشک مشورت کنید.

تداخلات دارویی با این دارو به دو دسته تداخل جدی و تداخل متوسط تقسیم می‌شوند. که شامل موارد زیر هستند:

تداخل جدی:

• مصرف مواد کنتراست‌زا یددار که در عکس‌برداری‌ها استفاده می‌شود ممکن است باعث اثرات بسیار آسیب‌زننده‌ای برروی متفورمین شود، بنابراین با متخصصین سلامت در این زمینه مشورت کنید.
• همچنین داروهای کنترل دیابت مانند گیاه گیمنما و گاتی فلوکساسین و داروی درمان مالاریا تافنوکوئین نیز از جمله داروهایی هستند که ممکن است با متفورمین تعامل داشته باشند.

تداخل متوسط:

• برخی از داروهای کنترل دیابت مانند کینولون‌ها و سایر داروهای مانند سایمتیدین و سفالکسین نیز ممکن است با متفورمین تعامل داشته باشند.
• همچنین داروهای ضد دیابت مانند انسولین و بوپروپین و برخی دیگر از داروها نیز به عنوان داروهایی با تداخل متوسط محسوب می‌شوند.